ANTEP’TE YAYINLANAN ERMENİ HARFLİ TÜRKÇE EL YAZMASI GAZETE VE DERGİLER

YAYINLAMA: 01 Ocak 1970 / 04.00 | GÜNCELLEME: 01 Ocak 1970 / 04.00

AYFER TUZCU ÜNSAL

530 YAZI

Bu hafta da Ermeni harfli Türkçe el yazması olarak yayınlanan gazete ve dergileri konu ediyorum. Bilgileri aldığım kaynak: Hasmik A. Stephanyan’ın doktora tezi olan “Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyoğrafyası 1727-1968” kitabı. Bu konuda araştırma yapmayı Murad Uçaner aklıma düşürdü. Armen Aroyan, her zaman olduğu gibi tüm cömertliği ile yardım etti. Her ikisine de çok teşekkür ederim.

Burada sıraladığım yayınlardan daha fazla yayın bulunuyor. Ancak, burada ismini sıraladığım dergiler halen bazı kütüphanelerde duruyor, o nedenle kopyası olmayan dergiler bu listede yer almıyor. Hektografik diye bir kelime göreceksiniz. Hektografik baskı, bizim neslin “teksir” dediği tekniktir. Mumlu kağıt olarak isimlendirilen bir kağıda basılması istenen metin veya çizim yazılır. Kağıtta çukurlar oluşur. Bu kağıt, bir silindirin üzerine kaymayacak şekilde monte edilir. Silindir elle çevrilince mumlu kağıt içerisinde alkol de (isporto) olan bir mürekkep karışımının içinden geçer ve üçüncü hamur kağıda baskı yapar. Mumlu kağıdın ömrü çok uzun olmadığından ancak, 50 civarında baskı yapılabilir. Mumlu kağıda, Ermeniler “pestilli kağıt” derlermiş. Benim neslim, Abimin nesli bu teknikle teksir makinasında çoğaltılmış sınavları tamamlayarak okulları bitirdi. Gayet net hatırlıyorum, teksir edilmiş kağıt, mavi isporto renginde idi ve isporto kokardı.

Redaktör, yayına hazırlayan demektir. Adı geçen okullar, Antep’te Ermeniler tarafından açılmış ilk ve orta dereceli okullardır. Bunlardan sadece Kilikya okulundan bahsetmek istiyorum. Kilikya okulu, Kurtuluş Cami olan Meryem Ana Kilise’sinin giriş kapısının karşısında bulunan iki katlı binada yatılı olarak açılmış, kısa süre eğitime devam ettikten sonra kapanmıştır. Aradan 40 seneye yakın bir zaman geçtikten sonra bu sefer bu günkü Gaziantep Lisesi’nin arazisinde tam bir kampus şeklinde birden fazla bina ile yine yatılı olarak açılmıştır. İlk açılan Kilikya Okulunda’da sonraki okulda da el yazması dergiler basılmıştır.

Burada en fazla dikkatimi çeken Şambalabimbo isimli mizah dergisidir. Maalesef hakkında çok az bilgi var. 1909 yılında Antep’te bir mizah dergisinin çıkması bence çok dikkat çekicidir. Diğer bir konu ise, Ayn-Leben denilen hem dergi, hem toplantı gurubu. Eczacı Refik Özdinç’in kulakları çınlasın, o da Alleben ismiyle gayet güzel bir düşünce gurubu oluşturdu ve başarı ile yürüttü.

Mentor (Hatip) Antep 1884-1886

Ermenice ve Ermeni Harfleriyle Türkçe yayınlanmıştır.

Dergi, ilkin iki haftada bir, sonra ise iki ayda bir yayınlanmıştır.

1884-1885 yılları arasında “Kilikya” mektebi öğrencilerince yayınlanmıştır. 1886 yılında Ocak-Aralık aylarında dergiyi Antep Vartanyan mektebinin üst sınıf öğrencileri çıkarmıştı.

16 sayfa, 21,5:13,5 santim ebadında.

Sahibi: Vahan Kürkçiyan

Basıldığı yer: İstanbul’da G. Bağdadlıyan (Aramyan) matbaası.

Derginin 24 sayısı mevcuttur. Bunlardan 16 sı iki haftada bir, diğer 8 zi ayda bir çıkan nüshalardır.

Yeni Ömür Antep 1909-1913

Aylık Dinî Dergi

Sahibi: Prof. Nişan S. Balyozyan, Redaktör: H. Nacaryan

16-24 sayfa, 21:14 santim ebadında

Basıldığı yer: Merkezi Türkiye Koleji Matbaası, Antep

Hakikat Antep 1914-1915

Aylık Dinî Dergi

Yayıncısı: Rum Papazı Karalampos Bostancıoğlu

16 sayfa Avedis Gazancıyan matbaası

Rahnüma-Rahvira (Meşaleli Rehber) Antep 1919

Ermeni Harfleriyle Türkçe ve Osmanlıca yayınlanmıştır.

İki günde bir çıkan küçük boyutlu gazete

Yayıncıları: M. Meril ve Levon Levonyan (Lütfi Hoca)

2 sayfa Bir sayfası Ermeni harfleri ile Türkçe, diğer sayfa ise Osmanlıca yayınlanmıştır.

Basıldığı yer: “Goleç” Matbaası

Ayn-Leben (Çeşme) Antep 1872

Elyazma Aylık Mecmua

Nersesyan Mektebinde yayınlanmıştır

Redaktör: Hovhannes Kürkçiyanof

Milli ve eğitim bilgilerini ihtiva eden makalelerin yanısıra, haberlere de yer veriliyordu. Kısa ömürlü bir mecmua oldu. Ancak, daha sonraları Ayn-Leben gurubu ismi altında dergiyle aynı içerikte geniş toplantılar yapıldı.

Pyuragn (Bingöl) Antep 1875

Ermenice ve Ermeni harfleriyle Türkçe yayınlanmıştır

El yazması Hektografik Aylık Mecmua

Kilikya yatılı mektebi üst sınıf talebeleri tarafından yayınlanmıştır.

Redaktör: Nazaret Nersesyan, Misak Koçunyan

Pestil tekniği ile basıldı

Yedem-Aden (Cennet-ül-adn) Antep 1876

Ermenice ve Ermeni harfleriyle Türkçe yayınlanmıştır.

Ayda bir yayınlanan Elyazması Dergi

Kilikya yatılı Mektebi alt sınıf talebeleri tarafından yayınlanmıştır.

Redaktör: Vahan Kürkçiyan (Bakuran), V.S. Duryan.

Near East Scripture Testimony Matbaası