Kayseri’de kadim bir yerleşim yeri: Germir

Germir, Kayseri’ye 5 km uzaklıkta bir yerleşim yeri. Şehrin genişlemesiyle birlikte şehirle birleşmiş, bütünleşmiş durumdadır. On gün önce Kayseri’ye bir gezi için gittiğimde, Ağırnas, Gesi, Tavlusun, Talas ve Kayseri’yi dolaştım. Kayseri’nin yanı başındaki bu tarihi yerleşim yerleri, Talas ve Derevenk vadisinin devamında bir dere havzasındaki görülmeye değer görüntüleri ve geçmişten günümüze içinde taşıdıkları zengin tarihi ve uygarlığı yansıtıyorlardı.

Kayseri’de bulunan Germir, 12. yüzyıldan 1923’e kadar uzanan geçmişinden, daha çok Hristiyanların oluşan, Ermeni, Rum ve Türklerin bir arada dostça yaşadığı bir yerleşim yeridir. 1915’de önce Ermeni Techiri ve daha sonra 1923’de Rum mübadelesinden sonra bu bölgede sadece Türkler kalmıştır.

1878 tarihli Ankara Salnamesi (Yıllığı)’ne göre köyde 1500 Rum, 1000 Ermeni ve 500 Müslüman yaşamaktadır. Yine 1900'lü yıllarda bir köy olan Germir'de 4 okul, 4 eczane, 25 doktor, 35 dükkân, 6 cami, 2 Rum ve 1 Ermeni kilisesi bulunuyormuş. 1892 yılına ait Rum kayıtlarına göre ise köyde bulunan dört okulda, 5 öğretmen ve 242 öğrenci bulunuyordu. 1823 yılına ait Ermeni kayıtlarına göre 115 öğrencinin bulunduğu bir Ermeni okulu mevcutmuş. Ayrıca Ermeniler ve Rumlar yaşadığı dönemde köy, içinde 2000 kitabı bulunan bir kütüphanesi varmış.

Günümüzde bunların hiçbiri yok. Geçmişten günümüze kalan eski evler ve kilise de yok olmayla karşı karşıyadır. Yıkılmaya yüz tutun kilise ahır olarak kullanılmaktadır. Germir’in bir başka özelliği de Üç Oscar ödülüne sahip, ünlü ABD’li yönetmen Elia Kazan’ın ailesinin memleketidir. Zülfü Livaneli’nin arkadaşı ve dostu olan ünlü yönetmen Elia Kazan ile ailesinin memleketi Germir’e yolculuğunu anlattığı, ”Elia ile Yolculuk” adlı kitabı okumakta yarar var.

Germir kelimesinin anlamı ile ilgili çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bunlardan en yaygın olanı, Ermenice’de kırmızı anlamına gelen ”Garmir” kelimesidir ki, bu bölgede bulunan yapıların inşasında kullanılan kırmızı taşlarla ilgili olduğu düşünülmektedir.
Germir adı, İçişleri Bakanlığı 1940 yılında hazırladığı 8589 sayılı genelge ile isim değişimleri resmileşmiş ve “yabancı dil ve köklerden gelen ve kullanılmasında büyük karışıklığa yola açan yerleşim yerleri ile tabii yer adlarının Türkçe adlarla değiştirilmesi” başlatılmıştır.

Yine içişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı “Köylerimiz” isimli eserinde, 12000 köy adı Türkçe adlarla değiştirilmiştir. Adı değiştirilen köylerden birisi de Germir’dir. 1960 yılının başında Germir’in adı “Konaklar” olarak değiştirilmiştir. Köylülerin hukuk mücadelesi sonucu, 2000 yılında yeniden eski adına kavuşmuştur.

Murat Gültekin “Mekanın Hafızası Yer Adları” kitabında, “Yer adları milletlerin/kültürlerin mekanla kurduğu karşılıklı ilişkinin tarihi kayıtları durumundadır. Toplumlar bu ilişki çerçevesinde edindikleri tecrübeleri mekanlara ve mekanların en belirleyici ve ayırt edici özelliklerinden biri olan yer adlarına yansıtmışlardır. Toplumlar “yer”leri adlandırarak kendi kültürel kimliklerini onlara nakşetmiş ve bu yolla da mekanları kendilerinin kılmışlardır. Bu bağlamda yer adları kendisini belirleyen kültürler tarihin karanlıklarında yok olup giderken onların birer kültürel mesajı olarak yaşamaya devam ederek günümüze kadar ulaşmıştır.” Germir köylülerin isim değişikliğine karşı mücadele etmelerine bir de bu gözle bakmak gerekir sanırım.

Yine kitaba göre, “Mekana ait en önemli unsurlardan biri olarak yer adları güç ve hakimiyet mücadelesinde kullanılabilecek enstrümanlardan biridir. Çünkü toplumlar çoğu zaman adlandırma üzerinden kendi siyasetlerini oluşturmakta ve jeopolitik güç mücadelesindeki pozisyonlarını buna göre belirlemektedirler.” Yani yer adlandırmaları, güçlü olanın siyaset yapma biçimi olarak tanımlanabilir.
Mekanlar ve mekanların taşıdıkları adlar ait oldukları kültürlerin değerlerini de içinde barındırırlar. Mekanların içinde yaşayanlar değiştikçe, kültürlerde değişir. Bu bağlamda yer adları bugün ait oldukları kültürün değerlerini taşısa da, yine de sadece onlara ait değildir.

Germir, günümüzde geçmişinden çok uzak, nüfus yapısı tümden değişmiş, hayvancılıkla uğraşan ve dışardan pek çok göç almış bir Kayseri mahallesi olarak varlığına devam etmektedir.
Yolunuz Kayseri’ye düşerse, Germir’e gidin, tarih, kültür ve hüzün dolu sokaklarında dolaşın derim.
Not : Bu yazı www.sosyalhizmetuzmani.org ‘da da yayımlanmıştır.