ÇAY, DONDURMA VE ERİŞTE

Geçen yazıda Marko Polo tarafından Ortadoğu ve Uzakdoğu’dan Avrupa’ya getirilen yiyeceklerden bahsetmiştik. Bu listelerin içerisinde Çay, dondurma ve erişte yoktu.Nerdeyse Çin ile özdeşleşen bu yiyecek maddeleri, son derece dikkatli bir gözlemci ve detaylı araştırmalarıyla bizi hayrete düşüren Marko Polo’nun gözünden kaçmış olabilir miydi? Birçok bilimadamı, Polo’nun çay, dondurma ve erişteyi mutlaka not etmiş olabileceğini ancak, bunları kapsayan orjinal el yazması seyahatnamenin hasar görüp ortadan kaybolduğunu düşünüyorlar.
Avrupa’da çayın kaydına, Polo’nun ölümünden 226 sene sonra, 1550’de rastlarız. Çay dan Venedikli coğrafyacı Giovanni Battista Ramusio bahseder. Ramusio aynı zamanda Polo’nun seyehatnamesini de çoğaltmıştır.
Dondurmayı Avrupa’ya Polo’nu getirdiği konusunda ki spekülasyon, Polo’nun Moğolların kullandıkları süt tozunu anlatmasına dayanır. Sütü, güneşin altında kuruttuktan sonra, küçük deri bir mataranın içerisine su ile birlikte koyarlardı. Moğollar at üzerinde yaşadıkları için, atın hareketleriyle çalkalanan mataranın içerisindeki karışım, sanki yayıkya yaılmış gibi çok güzel bir içecek olurdu. Bu içecek doyurucu olduğu için, karın doyurmak için de kullanılırdı. Ancak, yemek tarihçisi Margaret Visser’e göre bu içeceğin orijini aslında belirsizdir. Unutulmamalıdır ki, Avrupa’da görülen tatlı soğuk içeceklerin kaynağı sanki zorunlu olarak Marco Polo’nun seyahatlerine bağlanmıştır.
Erişte, ona bağlı olarak makarnaların tüm çeşitlerinin Venedik’e Polo tarafından getirildiği söylenmiştir. Bu söylem, Polo’nun Çin’de buğdayın kullanımını anlatmasına dayanmaktadır. Polo’ya göre, Çin’de ekilen diğer tahıllar buğday kadar verimli olmamıştır. Ancak, Çinliler buğdayı erişte veya lazanya şeklinde yemektedirler. Nitekim 1938’de çevrilen Marko Polo’nun maceraları isimli filmde Polo’yu oynayan Gary Cooper, bir Çinliye sorar: “ne yiyorsun?” Çinli komik bir şekilde cevap verir: “buna spa get deriz”. Cooper, tahrif edilmiş Hollywood İtalyan aksanı ile spago + etti (küçük iplik parçaları)” der.
Marko Polo, Çin’de makarna çeşitlerini keşfettiğini söylediği zaman, İtalya’da zaten hamur çeşitleri vardı ve yeniyordu. Nitekim, Polo, özellikle Lazanyanın üzerinde durmuş ve herhalde “Çinliler de bizim gibi hamur işlerini biliyorlar” demek istemiştir.
Marko Polo’nun anlattığı sayısız yiyecek çeşitleri arasından en az 90 veya 100 tanesinin Avrupa için yeni olduğu bir gerçektir. Ama şurası bir unutulmamalıdır ki, Plolo gerçekten Doğu’da muhteşem bir yiyecek çeşitliliğle karşılaşmıştır.
Oakland Üniversitesi’nden Carlo Coppolo’nun yazısı bu kadar... Şimdi de kütüphanemde bulunan Marko Polo’nun Geziler Kitabı’na bakmak istiyorum. Kitabı, 1985 yılında Yol yayınları yayınlamış, Ömer Güngören tercüme etmiş. Güngören’in yazdığı önsöz, Marko Polo’nun seyahatnamesini anlamamız açısından çok önemli, işte özeti:
1271 yılında Papa ile görüştükten sonra yola çıkan Polo kardeşler Kubilay Han’ın başkentine gittiler ve orada onun güvenini kazandılar. Resmi görevle Çin’in birçok yerine ve Hindistan’a gönderildiler. Marko Polo, gittiği, gördüğü, duyduğu ilginç şeyleri yazıya geçirdi.
Pololar 1295’te yani 25 yıl sonra, yeniden Venedik’e döndüler. 1298’de Venediklilerle Cenovalılar arasında savaş oldu. Marko Polo esir düştü. Tutsaklığı sırasında hücre arkadaşı, Piza’lı Rusticano’ya gezi notlarına dayanarak gezi anılarını yazdırdı. Eski bir Fransız lehçesi ile yazılan bu el yazması günümüze ulaşmamıştır. Ancak, tam olarak birbirini tutmayan 140 el yazması çevirisi kalmıştır. Bu çevirilerden biri ilk kez 1477 yılında basılmıştır.
Marko Polo kitabında Çin seddinden ve çaydan bahsetmez. Halbuki bunlarla karşılaşmış olmaması mümkün değildir. Ancak, onun anlattıkları gezginler için kışkırtıcı bir enerji kaynağı olmuştur. Nitekim, yaklaşık iki yüzyıl sonra Kristof Kolomb’un eline geçmiş ve Kolomb bu kitaba kendi el yazması ile notlar eklemiştir.
Marko Polo’nun gözlemlerine ve işittiklerine dayanarak verdiği bilgiler, bazıları tarafından “uydurma” sayılmıştır. Ancak, çağımıza geldiğimizde eldeki verilerin Polo’nun anlattıkları ile çok uyumlu olduğu görülür.