“Köyün Canlandırılması”

Bir süre önce D&R dükkanından kampanyaya katılabilmek için İsmail Hakkı Tonguç’un “Köyün Canlandırılması” kitabını almıştım. Alırken de endişe etmiş, “yahu bir dolu Tonguç kitabım var” demiştim. İyi ki almışım, meğer bu kitap, Tonguç’un manifestosuymuş., dört kez basılmış. Kitabı emekli öğretmen Fazilet okuyor, bir taraftan da özetliyoruz. Kitabı çok önemsiyorum, zira Tonguç, Türkiye’nin eğitim röntgenini çekmiş, Köy Enstitülerini o şekilde kurmuş. Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yok. Bu manifesto günümüze uygun şekilde hayata geçirilse eğitim sistemimiz büyük ölçüde düzelir.

Önce Tonguç’un yaşam öyküsü, Tonguç kimdi?

İSMAİL HAKKI TONGUÇ’UN YAŞAM SERÜVENİ

İsmail Hakkı Tonguç: Köyü Canlandıran Adam.1893’te Bulgaristan Silistre iline bağlı Tataratmaca köyü ilk okulunda okudu. 1907’de Silistre Rüştiyesi’nin bitirdi.

1913’e kadar tarımla uğraştı.

1914’te İstanbul’a geldi. Bir fırsat yaratıp Maarif nazırı Şükrü Bey’in makamına çıktı. Kastamonu öğretmen okuluna yatılı olarak gitti.

1916’da okulunu İstanbul Öğretmen Okulu’na aldırdı. 1918’de mezun oldu. Almanya’ya öğrenime gönderildi.

1919 Karsruhe, Ettlingen öğretmen okulunda eğitim gördü. Birinci dünya savaşı sona erince İstanbul’a geri geldi. Aynı yıl Eskişehir erkek öğretmen okulu resim elişi, beden terbiyesi öğretmenliğine atandı. Tekrar Almanya’ya gitti, yüksek öğretmen okula gidip mezun oldu.

1921-22 yılında Konya, Ankara, Adana’da çalıştı.

Meslek hayatında 1925 yılı bir dönüm noktasıydı. İngiltere, Fransa ve Almanya’yı kapsayan bir inceleme gezisine çıktı.

Alman pedagog Prof. Georg Michael Kerschensteiner’den çok etkilendi, onun felsefesini kendisi ile yoğurarak, “iş içinde eğitim” ilkesinin ilk uygulayışını yurda döndükten sonra 10-26 Ağustos tarihleri arasında öğretim kursu yöneticisi olarak gerçekleştirdi.

1929’da Ankara Gazi Öğretmen okulunda “iş dersi”ni programa koydu. 1932-33 yıllarında resim iş bölümünü açtı. Öğretmen olacak birçok genci burada eğitti. Bu gençler Avrupa’ya eğitim için gönderildi. Malik Aksel, Hayrullah Örs, Şinasi Barutçu, İsmail Hakkı Uludağ, Mehmet Ali Atademir gibi isimler vardı.

1933’te 10. Yıl kutlama hazırlıkları komisyon üyeliği yaptı. CHP’nin ünlü amblemi altı ok burada yaratıldı.

Saffet Arıkan’ın 1935’te kültür bakanı olmasıyla İsmail Hakkı Tonguç ön planda yer aldı.

1935’te ilköğretim genel müdürü oldu. Ve Köy Enstitülerinin kurulması planını Saffet Arıkan’a sundu.

1935’te yapılan nüfus sayımı sırasında ülkede yaşayan erkeklerin 76,7 kadınların 91,8’zin okuma yazma bilmediği gerçeğini ortaya koydu.

40 bin köyün 31 bininde okul yoktu. Osmanlı’dan devir alınan miras, insan enkazından ibaretti. Bu tablo tersine çevrilmeliydi. Tonguç’un eğitim seferberliği için köy eğitmenleri projesini hayata geçirdi. Atatürk’ün düşüncesi Ordu içerisinde okuma yazma bilen onbaşı ve çavuşları köy eğitmeni olarak yetiştirmekti.

1936 Nisan ayında Tonguç; Kayseri, Yozgat ve Çorum köylerini kapsayan bir geziye çıktı. Sonuç olumluydu. Eskişehir Mahmudiye’de 84 eğitmen adayının katılımıyla açıldı. 26 Kasım 1936 da kurstan mezun olan ilk eğitmenler köylerinde eğitime başladılar. Tonguç 22 Haziran 1937’de köy enstitülerinin kuruluş ilkelerini kapsayan muhtırayı hazırladı.

Hasan Ali Yücel, 1938’de Milli Eğitim Bakanı oldu.

31 Ocak 1940’da Tonguç ilköğretim genel müdürlüğüne asaleten atandı. Köy enstitüleri arasında mekik dokuyordu. Anadolu’da her bölgede 21 adet köy enstitüsü kuruldu.

1940-1954 arasında 17 bin köy öğretmeni yetiştirildi. 7 Ağustos 1946’da CHP kabinesinde Hasan Ali Yücel’in yerine Nazi sempatizanı Reşat Şemsettin Sirer getirildi.

24 Eylül 1946’da Tonguç’un görevi sona erdirildi. Ankara Atatürk Lisesi Orta bölüm resim el işleri öğretmenliğine atandı. 27 Ocak 1954’te köy enstitüleri kapatıldı.

Tonguç Baba 23 Haziran 1960’da aramızdan ayrıldı.