ARKEOLOJİ BİLİMİNİN VE ARKEOLOJİ BİLMENİN ÖNEMİ
Yunanca kökenli bir sözcük olan “Arkeoloji”; "Arkhaios" (eski) ve "Logos" (bilim) köklerinden türetilmiş “eskinin bilimi”ni konu eden bir bilim dalının adıdır.
İnsanlığın geçmişine, antik dönem maddi kültür kalıntılarına ulaşmak ve bunları yorumlamak için sistematik yöntemlerle arkeolojik kazılar yapar. Geçmiş dönemde yaşayan insan topluluklarının, yaşadıkları dönemdeki kültür alışkanlıklarını, yaşayış biçimlerini, geleneksel davranışlarını bilmek insanların kimliklerini daha iyi anlamalarına ve geçmişle bağlantı kurmalarına olanak tanır. Çoğu zaman geçmişteki insanların deneyimlerinden ders çıkarabilmemize yardım eder. Geçmişteki toplumların evrimsel dönüşümü, değişimi, bugün yaşanan toplumsal sorunları ya da fırsatları daha akılcı değerlendirmemize de ışık tutar.
Arkeolojik çalışmalarla arkeologların vardıkları sonuçlar, insanlar arasında daha fazla empati kurmaya, onları anlamaya ek olarak, farklı kültürler ve toplumlar hakkında daha fazla bilgi sahibi olmamıza olanak tanır. Geçmişte yaşayan insan topluluklarının deneyimlerini, sanatlarını, teknolojilerini, yaşam biçimlerini gelecek kuşaklara iletmek hem kültürel mirasın devamına hem de aidiyet hissinin güçlenmesine yol açar.
Arkeologların tarihi ve kültürel mirası korumak adına üstlendikleri görev çok değerlidir. Arkeolojik sitelerin bulunması, açılması, yorumlanması, restorasyonu, korunması geçmiş ve gelecek arasında çok anlamlı bir köprüdür.
Antik medeniyetlerin teknolojik sürecini, sosyal yapılarını incelerken ortaya çıkan bilgiler yeni bilimsel keşiflere ve geçmişi daha iyi anlamaya da olanak sağlar.
İnsanlığın ortak kültürel mirası olan konut, saray, hamam, tapınak, stadium, köprü, agora, stoa gibi incelenen her arkeolojik kalıntı geçmiş ve gelecek arasındaki köprünün yapı taşlarıdır.
Arkeoloji bilimi, birçok disiplinle yakından ilişkilidir. İnsanların evrimini, toplumsal gelişimi yerleşik topluluk düzenini incelerken antropolojiyle, yer altından çıkarılan buluntuları anlamlandırırken Hititoloji, Sümeroloji gibi dil bilimleriyle, buluntuları tarihlendirirken ya da fiziksel, kimyasal yöntemlerle analizini yaparken arkeometri ile ilişkidedir.
Arkeoloji biliminin ayrıca genç nesilleri şekillendirmede ve onların analitik düşünme yapılarını değiştirmede de üstlendiği eğitim ve bilinçlendirme görevi çok önemlidir.
İklimsel değişikliklerin ip uçları, tarımsal yaşama geçişteki çevre koşulları da sadece arkeoloji biliminin bize sunduğu artı kazanımlar değil ayrıca çevresel politika ve koruma stratejilerine de önemli bir destektir.
Kapsadığı ana bilim dallarıyla arkeoloji; günümüzden en az iki milyon yıl önceden başlayarak, toplumların yerleşik düzene geçtikleri zaman dilimi de dahil olmak üzere antik dönemde “insan olma” özelliği kazanan insanı tüm gelişmeleri ile izler, anlamlandırır.
Arkeoloji bilmenin pratikte ve teoride birçok faydası vardır. Arkeolojik veri toplamak için yapılan yüzey araştırmasında bulunan mimari kalıntı, mağara duvar boyası, çanak çömlek parçaları gibi buluntular bilim dünyasının, hangi dönemlerde insanların nerede yaşadığını, ne tür yerleşmeleri seçtiğini, yerleşimlerin niteliğini anlamalarına yarar sağlar.
Ya da en temel veri toplama biçimi olan sistemli bilimsel kazılarda, dokümantasyon çalışmasındaki başarı, yerleşimlerle ilgili birçok soru işaretini ortadan kaldırabilir.
Antik yerleşkelerdeki binlerce yılda oluşan katmanlaşma anlamına gelen "stratigrafi"nin özenle incelenmesi sonunda ortaya çıkacak arkeolojik kültürlerin kronolojik bilgisi birçok araştırmaya ışık tutabilecek değerde olabilir.
Örnek olarak belirtmek gerekirse, “kontekst” denilen özgün arkeolojik kazı alanında ortaya çıkarılan bir ocak, bir erzak deposu, bir mutfak ya da bir mezar bilime çok şey katabilir.
Yazılı belgelerin bulunmadığı dönemlere ait, farklı yerlerde, farklı toprak seviyelerinde ele geçen buluntuların karşılaştırması sonunda zamanı tahminlemek, yani “göreli kronoloji” antik döneme ait bilgilere çok şey kazandırabilir.
Karbon 14 gibi arkeometrik çalışma sonunda, takvime bağlı mutlak kronolojinin bilimsel sınırlarını genişletmek başarısı, tamamen arkeolojiyi bilmek ve doğru yönlendirmekle ilgilidir. Herhangi bir yerleşimde, bir nekropolde bulunan bir frontal kemiğin radyokarbon metoduyla yaşının belirlenmesinin o kente sağlayacağı turizm girdisi ve ekonomik çarpan etkisi paha biçilmez olacaktır.
Son zamanlarda yapılan ve dünya çapında çok ses getiren bir çalışmadan örnek vermek gerekirse, yetkin bir arkeolog; tıp tarihi ve kimya bilimi mensubu bilim adamlarıyla ezber bozan sonuçlara ulaşabilir. Antik dönemde kullanılan ilaç kalıntılarından yola çıkıp arşivlere giren antik dünya tıp bilgisine bambaşka değerler kazandırabilir.
Özetle, arkeoloji bilgisine sahip kişilerin farklı dönemlere ait insan elinden çıkmış buluntuları tanıması ve karşılaştırması bilimsel anlamda çok ciddi bir kazanımdır ve arkeoloji bilimi vazgeçilemez önemde bir disiplindir.
RSS