Anadolu’nun İlk Demiryolu Hattı: İzmir-Aydın Demiryolu

Yağmurun altında duran bir trenden

hüzünlü daha ne var ki hem dünyada?

Pablo Neruda

Dünyada ilk defa 1825’de İngiltere’de başlayan ve 25 yıl içinde bütün Avrupa yayılan demiryolu ulaşımının, Osmanlı’ya girişi de aynı döneme denk geliyor. Aydın bölgesinde üretilen sanayi ve ticari malların İzmir limanına ulaştırılarak yurt dışına çıkması amacıyla 23 Eylül 1856 tarihinde Anadolu’daki ilk demiryolu olan İzmir-Aydın hattı için İngiliz Ottoman Railway Company  (ORC) şirketine imtiyaz veriliyor.

İzmir-Aydın arasındaki ilk demiryolu hattı olan 130 km.lik bu hat 10 yıl süren bir çalışmanın sonunda 1866’da tamamlanarak hizmete açılıyor. Bu hat 1935’de (şirketle yapılan anlaşma sonucu % 7,5 faizle 1.825.840 İngiliz parası bedel karşılığında 40 yılda ödenmek üzere) satın alınarak TCDD’ye devrediliyor. ORC gerek Osmanlı gerekse Anadolu’da faaliyet gösteren ilk demiryolu şirketi oluyor. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) 31 Mayıs 1927’de kurulmasına karşın kendi kuruluş tarihi olarak ORC şirketinin kuruluş tarihini kabul ediyor.

Şirket 1912 yılından itibaren bu demiryolunu önce Denizli’ye daha sonra da Eğirdir’e uzatıyor. Osmanlı imparatorları sadece İngilizlere değil Fransız ve Almanlara da değişik bölgelerde demiryolu inşa etme ve işletme imtiyazları veriyor. Demiryolu üzerinden ülkenin yeraltı ve yerüstü kaynaklarının sömürülmesi ve tarihi zenginliklerinin yurtdışına çıkarılmasına göz yumuluyor.

154 yıl önce yapılan ve 130 km uzunluğundaki demiryolu hattı günümüzde de yolcu taşımacılığında önemli bir rol üstleniyor. İzmir-Aydın güzergahında 15 ara istasyon bulunuyor. Basmane- Aydın arasındaki yolculuk 2 saat 40 dakika sürüyor. Söz konusu hatta günlük 10 bin yolcu taşınıyor.

1950’li yıllardan itibaren sağ iktidarlar tarafından “Demiryolu Komünist işidir” denilerek karayoluna ağırlık veriliyor. Oysa yolcu ve yük taşımacılığı karayoluna göre ucuz olmasına rağmen iktidarların sevmediği bir seçeneği oluşturuyor.

1923  ile 1950 yılları arasında 3 bin 578 km demiryolu yapılıyor. 1950 ile 1980 yılları arasında ise yılda 30 km demiryolu yapılırken aynı zamanda karayolunun uzunluğu artıkça artıyordu. Günümüzde ise yolcu ve yük taşımacılığında karayollarının/otobanların yanında demiryolunun esamesi bile okunmuyor.

Günümüzde Türkiye’nin karayolu uzunluğu 450 bin km iken demiryolu yaklaşık olarak 13 bin km uzunluğunda bulunuyor.