KONUTTA HACİZ (EVDE HACİZ) ve SAHİP OLUNAN EVİN HACZİ MÜMKÜN MÜ?

Öncelikle belirtmek gerekir ki borçlunu mesken olarak kullandığı hâline münasip olan evin haczi İcra ve İflâs Kanununun (İİK) 82/12 maddesi uyarınca mümkün değildir. Maddeye göre “borçlunun haline münasip evi” haczedilemez. Ancak mesken olarak kullanılan taşınmaz çok değerli ise icra dairesi bu taşınmazı satıp, satış parasının içinde borçlunun hâline münasip bir ev aldıktan sonra kalanını alacaklıya ödeyebilir. Bir evin "hâline münasip" olup olmadığı belirlenirken, borçlunun haciz anındaki sosyal durumu, ekonomik imkânları ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçları göz önünde bulundurulur. Başınıza böyle bir olayın gelmesi durumunda icra mahkemesine “şikâyet” olarak başvurması gerekir. Dikkat edilirse başvuru mercii icra dairesi değil icra mahkemesidir.

Borçlunun hâline münasip evinin satışı mümkün olmamasına rağmen acaba evinin içindeki eşyaların haczi mümkün müdür? Burada karşımıza 2023 yılında kanuna eklenen İİK 79/a maddesi çıkmaktadır. Konutta haciz başlıklı madde metni aşağıdaki şekildedir:

Madde 79/a- (Ek:28/3/2023-7445/1 md.)

İcra müdürü, haciz yapılması talep edilen yerin konut olduğunu tespit ederse, bu yerde haciz yapılmasına karar verir ve bu kararı derhal icra mahkemesinin onayına sunar.

Mahkeme, dosyanın tevdi edildiği tarihten itibaren en geç üç gün içinde dosya üzerinden yapacağı inceleme sonunda haciz yapılması talep edilen yerin konut olduğunun anlaşılması halinde kararın onaylanmasına kesin olarak karar verir. Bu kararın icra dairesine bildirilmesi üzerine haciz işlemleri yapılır. Haciz yapılması talep edilen yerin konut olmadığının anlaşılması halinde ise mahkeme, konutta haciz yapılmasına dair kararı kesin olarak kaldırır. Bu kararın icra dairesine bildirilmesi üzerine icra müdürü, mevcut haciz talebi hakkında yeniden karar verir.

Mahkemenin onaylama kararı üzerine hacze gidilen yerin konut olmadığının anlaşılması halinde hacze devam olunur. Ancak konut olmadığı kabul edilen bir yerle ilgili verilen haciz kararı üzerine yapılan haciz işlemi sırasında, bu yerin konut olduğu anlaşılır ve borçlu da haczin yapılmasına rıza göstermez ise haciz işlemine son verilir ve müteakip işlemler hakkında birinci ve ikinci fıkra hükümleri uygulanır.

İhtiyati haciz hakkında, bu madde hükmü uygulanmaz.

Yukarıda izah ettiğimiz kanun maddesi, 2023 yılında 7’nci yargı paketi ile İcra ve İflâs Kanununa (İİK) eklenmiş ve Anayasa'nın konut dokunulmazlığı (AY m. 21) ve özel hayatın gizliliği (AY m. 20) hükümlerinden yola çıkılmıştır. Artık alacaklının, borçlusuna ait evdeki eşyalarının haczi talebinde icra müdürü, haciz talep edilen yerin mesken olup olmadığını saptaması gerekir. Mesken olduğunu anlaması durumunda icra mahkemesinden haciz işlemi için onay alması gerekir. 

Kanunî düzenleme, daha önce icra memurlarının mahkeme kararı olmaksızın borçlunun konutuna (borçlu olmasa dahi çilingir marifetiyle) girebilmesi yönündeki eleştirileri ve Anayasal haklara aykırılık durumunu gidermek amacıyla kaleme alınmıştır.

İcra Mahkemesi dosyanın kendisine tevdi edildiği tarihten itibaren en geç üç gün içinde dosya üzerinden inceleme yapar. Eğer mahkeme, haciz talep edilen yerin konut olduğu anlaşılırsa, kararın onaylanmasına kesin olarak karar verir ve bu karara karşı herhangi bir kanunyolu da yoktur.

İcra mahkemesince onaylanarak gidilen yerin konut olmadığı anlaşılırsa, hacze devam olunur. Tersi bir durumda ise yani konut olmadığı varsayılan bir yerde haciz yapılırken yerin aslında konut olduğu anlaşılırsa ve borçlu haczin yapılmasına rıza göstermez ise haciz işlemine son verilir. Bu durumda icra müdürünün yeniden karar alması ve icra mahkemesinin onayına sunması gerekir.

İhtiyati haciz kararı alınan durumlarda ise İİK m. 79/a uygulanmaz. Kanunkoyucu ihtiyati haczin zaten mahkeme kararına dayanmasından dolayı, geçici hukukî korumanın doğası gereği bu kuralı istisnası olarak belirlemiştir.

Ev içinde başlanan haciz ise İİK m. 82/1-3’de; “Borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireylerine ait kişisel eşya ile ailenin ortak kullanımına hizmet eden tüm ev eşyalarının haczi yasaklanmıştır.”, şeklinde bir düzenleme getirilmiştir. Ancak konutta tespit edilen para, kıymetli evrak, antika, altın veya değerli madenlerin haczedilmesine kanunî bir engel bulunmamaktadır.