ANTEP YAHUDİLERİ (3)

Tüm Anadolu medeniyetler beşiği olarak isimlendiriliyor. Medeniyetler beşiği olarak anılmasının nedeni, o medeniyetleri oluşturan farklı insan guruplarına ev sahipliği yapmış olması. Farklı insan guruplarının yerleşimine mozaik tabiri yerine ebruli kelimesi kullanılıyor. Neden? Zira mozaikte renkler gurup gurup ayrı gözükürken, ebrulide farklı renkler seziliyor ama birbirine karışmış hale görünüyor. İşte o nedenle Anadolu, farklı kültürlerin, renklerin, desenlerin oluşturduğu pek güzel bir ebruli tablodur aslında. Gaziantep, eski bir kent olarak bu ebruli tablonun önemli bir parçasıdır. Bünyesinde barındırdığı ebruliden geriye gözle görülür fazla bir şey kalmasa da çok çok zengin bir kültür mirasına sahip olduğu gerçektir.

Bu, Yahudiler hakkındaki üçüncü yazım... Tabii ki yazılacak daha neler vardır, benim farkında bile olmadığım, ancak bulabildiklerim şimdilik bu kadar. Önceki yazılarda Antep’teki yerleşik Yahudiler’in bizlere bıraktığı yiyecek kültürü konusunda biraz bilgi vermiştim, bugün de başka bilgiler vereyim.

Cıfıt, Gaziantep’te Yahudiler için kullanılan bir kelimedir. Ama Türkiye’ye bakınca bütün ülkede kullanıldığını ve “Cıfıt Mahallesi” deyiminin karışık, gürültülü yer anlamına geldiğini görüyoruz. Antep’te c ile, Cıfıt yazılırken, Türkiye bazında ç ile “Çıfıt” olarak kullanılıyor. Çok ilginç bir biçimde İbranice yhūd kelimesi Farsça cuhūd’a dönmüş, Türkçede ise çıfıt olmuş. Sevan Nişanyan gayet güzel izah etmiş, onun sözlüğünden aldım. Gördüğünüz gibi Yahudi kelimesi de İbranice ve çıfıtın türediği kelime.

Gaziantep’te erkek çocuklar doğduktan sonraki 7 gün içerisinde sünnet ettirilirler. Diğer yörelerin hemen hepsinde ise, erkek çocuklar, 7 yaş veya sonrasında “belki evlendiğini göremeyiz, mürüvetine eremeyiz” diye pek görkemli törenlerle sünnet ettirilir. Yahudilikte de erkek çocuklar sünnet ettirilir. Ve Gaziantep’te erkek çocuğu hemen doğumunun akabinde sünnet ettirmek aslında yerleşmiş bir Yahudi geleneğidir.

Gaziantep’te bulunan eski hamamların bazılarında “gulleytin” denilen bir soğuk su havuzu vardır. Bugün müze olan Paşa Hamamı’nda –zaten orası Yahudi Mahallesi içerisindedir- gulleytini görmek mümkündür.

Daha önce yazdığım bir yazı nedeniyle Sayın Kamile Kutlar’dan bilgi almıştım. Kutlar, çocukluğunda Keyvan Hamamı’nda da bir gulleytin olduğunu anlatarak: “Keyvan Hamamı’ndaki Gulleytin 3 metre yüksekliğinde merdivenle çıkılan ve içerisinde bir havuz olan oda idi. Soğuk su doldurulan bu havuz, yaklaşık 120 santim yüksekliğinde, 2 x 3 metre ebadında idi. Yahudi kadınlar hamamda yıkanıp çıktıktan sonra yakın akrabalarının bir veya ikisinin şehadetinde üç kere gulleytindeki suya batıp çıkarlardı. Bu adet, müslümanların gusül abdesti almaları gibi bir şeydi” demiş.

Gulleytin kelimesi, Roma ölçü birimi Culeus’dan gelmektedir. Culeus, yaklaşık bir gaz tenekesi 19-20 litre sıvı alan bir anfora türü için kullanılır. Turan Dursun’un Doğu Anadolu’da susuz bölgelerde kullanılan açık sarnıçları anlattığı Kulleteyn isimli bir kitabı bulunmaktadır.

Adel ile karpuz ekmek yedik…

Hemşerilerimle buluşmaktan pek mutlu oldum.

Hep birlikte Samandağ çevresinde görülecek her yeri gördük. Floret, Fazilet ben ve Ayşenur.

Samandağ bölgesini en iyi anlatan adam İsmail Zubari, Sümbül Arkadaş’a da Samandağı anlattı.

Özkul da Antepseverler kulübünden… sürekli “kahkenin üçü, Anteb’in içi” diyor… gerçekten çok güzel köfte yoğuruyor. Ben zaten, daha güçlü kuvvetli olmaları nedeniyle erkeklerin daha iyi köfte yoğurduklarını düşünüyorum.