Pusula

Üniversitede yönetim ve organizasyon dersleri görürken teksirlerimizde konu kolay anlaşılsın diye işletme bir gemiye, en tepedeki yönetici bir kaptana benzetilirdi. Kaptan rotayı çizer ve tayfaları o zaman ki adıyla sevk ve idare ederdi. Toplam kalite, yeniden yapılanma, kıyaslama, doğru iriliği yakalama, duygusal, ruhsal zekâ filan gibi modalaştırılmış kavramlar henüz keşfedilmediğinden bizim teksirlere intikal etmemişti.

Müşteri bilinci hocaların belleğinde yer edinemediğinden doğal olarak müstakbel işletmecilere de öğretilmezdi. Bir kaç akademisyen ve piyasa erbabı 20. yüzyılın son çeyreğinde bir vizyon – misyon furyası başlattı. Kuruluşlar hevesle neredeyiz, ne yapıyoruz, nereye gideceğiz sorusunun cevabını somut bir anlamda kâğıda dökmeye başladılar. Hatta gizli servisler[i] bile misyon – vizyon yazmaya, hatta yazmakla kalmayıp web sitelerinden halka da duyurmaya başladılar.

Demek öyle...

Bir # - “Vizyon ne demek?”

İki # - “Tam bilmiyorum.”

Bir # - “Bak sana anlatayım! Vizyon sözcüğünün baş harflerine bak... V harfi - varış yerini, ulaşılmak istenen noktayı, yeri, neresini? İ harfi - içeriğini, kapsamı, açılımı, açıklamayı, neyi? Z harfi – zamanını, zaman dilimini, başlamasını, bitirmesini, ne zaman yapılacağını? Y harfi – yolunu, stratejiyi, nasılını? O harfi – organizasyonunu, kimi, nerede, neyi, hangi araçla yapılacağını? N harfi – neticesini, ölçümlenmesini, veri toplamasını, veri analizini, nasıl değerlendirildiğini gösterir. 

Şimdi bir anlam ifade ediyor mu?”

İki # - “Evet, şimdi daha açıklayıcı oldu!”

Misyon ve vizyon kavramları moda olunca da tabii yerli yersiz, ilgili ilgisiz orada burada şurada kullanılıyor. İşte bir reklam metninden örnek -

Bunları biliyor musunuz?[ii]

Şirket misyonunda azami müşteri tatminini ön planda tutan sigorta şirketinin hangisi olduğunu biliyor musunuz? Ücretsiz bilgi hattı 0 800 ... .. ..

Bu reklam metninde bir dizi anlam saklı. Başlıkta okuyucunun bilgisizliği ön plana çıkarılıyor. Arkasından azami müşteri tahmini sanki rakip kuruluşlarca yapılmıyormuş gibi bir iddia yer alıyor. Arkasından gene “Sen bu işleri bilmiyorsun şimdi öğreneceksin,” ifadesi bulunuyor. Sonunda “Sana eğitim için olsun,” diye söylüyorum ifadeli bedelsiz bilgi hattımızdan yararlan uyarısı var. Ardından, “Bak ben sana kıyak yapıyorum, beleş bilgi bende, hemen ara beni, seveyim seni...” ibaresi yerleştirilmiş.  

Misyon sözcüğü görev, iş, işlev, taahhüt edilen, yüklenilen, üstlenilen, tutulan meslek, amaç, niyet anlamına geliyor. Kuruluşlar harıl harıl misyon cümlesi yazıyorlar. Misyon cümlesi herkese kuruluşun, akımın, kişinin kim olduğunu, amacının ne olduğunu ve ne iş yaptığını söylüyor. Misyon bakımından sanal piramitlerin içe dönük ve müşteri odaklı olarak iki grupta düşünülebileceğini söyleyeyim.

İçe dönük sanal piramitler, ki bunlar kendi içlerinde birbirleri ve kendi çalışanları ile uğraşır, didişir, misyonunu yazma gereği duymaz. Müşteriyi vitrinin en görünür, mutena köşesine oturtan dışa dönük sanal piramitler ise misyonlarını alabildiğince anlatmaya, yaymaya çalışırlar. İçe dönüklerde  çabalar iç müşterilere – çalışanlarına - yöneliktir. Dışa dönüklerde para ödeyen müşteri odak noktasıdır.

Misyon ifadelendirilirken yapılan hataların başında göstermelik, beylik, yanıltıcı, ruhsuz sözcüklerin kullanılması geliyor. Örneğin - “Müşterilerimize yüksek değer taşıyan hizmetler sunuyoruz” veya “Hissedarlarımız kazançlarını artırıyoruz” gibi sözler soyut kalıyor ve etkili olmuyor.

Üst yönetimin dikte ettiği misyon cümleleri çalışanlarca kabullenilmediği sürece “Burada icat edilmedi” sendromu[iii] ile haklı veya haksız “Söyleyen düşünsün, söylerken bana mı sordu?” gerekçesi ile sahiplenilmediği için başarılı olamıyor. Cümledeki ifadelere tüm çalışanların katılımı sağlanmadığı sürece kâğıtta kalması daha muhtemel. 

“Bir kuruluş, çalışanlarından ne daha iyi, ne de daha kötü durumdadır.” Koura Ishikawa

“İnsanlar değişime direnmezler, değiştirilmeye karşı koyarlar.” Peter Scholtes

Vizyon sözcüğü algı, görüntü, hayal etme veya kurma, fantezi, uzak görüş, öngörme, ülkü, sezgi, anlama, geleceğe ait, spekülatif anlamları taşıyor. 

Vizyon, görünmeyeni görme ve gösterme sanatıdır. Anonim söz

Sanal piramit amaçları üzerinde paydaş mutabakatı sağlanmadığı ve amaçlar etrafında toplanılmadığı zaman bireylerin hedefleri ön plana çıkıyor, piramit kolayca bireyler arası çıkar savaşı alanı haline dönüşüyor.      

Vizyon cümlesinin de, misyon cümlesinde olduğu gibi üstten alta, alttan üste, kısaca boydan boya olması gerekiyor. Vizyon, üst yönetim tarafından hap haline getirilip yutturulmaya çalışılırsa kimselerce paylaşılmıyor, kolektif hale gelmiyor, yön sağlayamıyor, hatta zaman zaman sabote bile ediliyor.

Kaderciler, tanrının kendilerine vizyon bahşetmediği insanlar. Doğal olarak çoğunluk kaderci olunca vizyon oluşmuyor, mucizelere ve kurtarıcılara bel bağlanıyor.