A dan D ye kamçı

“Bir kişiyi işe alıyorsanız onu kullanın. Eğer o kişiyi o işte kullanamıyorsanız, onu ya otomasyon yoluyla başınızdan savın ya da daha az yetenekli biri ile değiştirin. Eğer o kişiyi, hem kullanamıyor hem de başınızdan savamıyorsanız, sizin bir motivasyon sorununuz var demektir.”

Kim söylemiş bunu? Motivasyon ustalarından, motivasyona iki faktör yaklaşımını geliştiren meşhur Frederick Herzberg.

Malum, herkesin kendi deneyimlerinin ışığı altında geliştirdiği bir motivasyon kuramı var; ben de hiç olmaz ise birkaç tane kamçı etkisi yapacak olan yaklaşımları yazayım diye içimden geçiriyorum - 

Aslı olmayan vaatle isteklendirme... Aslı olmayan vaatlerle, “Bak şu olacak, bu olacak, sen şöyle olacaksın, böyle olacak,” diye bol vaatle adam kandırılabiliyor. İş bitince verilen sözlerin hatırlanmadığı veya “Dün dündür, bugün bugündür,” denerek işin içinden sıyrılmaya çalışıldığı çok duruma tanık olmuşumdur.  

Aşağılayarak isteklendirme... İnsanları layıktır veya değildir ama insanlar “Yerin dibine batırarak” da heyecanlandırılabiliyor. 

Beklenti söyleyerek isteklendirme ... Ne beklendiği  (iş, tutum, davranış, kılık - kıyafet, intizam vb açılarından) anlatılarak, hatta yazılı olarak “eline tutuşturarak” çalışanın atılım yapması sağlanabiliyor. 

Beterin de beteri var, haline şükret! isteklendirmesi ... “Bak daha kötü olur ha!” korkutması gayrete dönüşebiliyor. 

Bilgilendirerek isteklendirme... Kişinin mesleki bilgisi ilerletilerek, geliştirilerek teşvik edilebiliyor. 

Bir bakarız isteklendirmesi... “Bir bakarız,” sözcüğünü yetkili ağızdan duyan kişi “Tamam bu iş olacak” sevinci ile “Ama ne zaman olacak acaba?” endişesini korumakla beraber, gayrete gelebiliyor. 

Burnunu sürterek isteklendirme... “Bak gene beceremedin, artık ümidim azaldı!” diyerek karşının başarılı olma isteği kamçılanabiliyor.

Buzları çözerek isteklendirme ... Çalışanlar aradaki buzlar çözülebiliyor. Zaman zaman astların günlük işlerle ilgili sorunları tartışılabiliyor, işi daha iyi nasıl yapacakları konusunda düşünmelerini istenebiliyor, işi daha iyi yapma usulleri bulmuşlar ise dinlenebiliyor ve bunlar üstlere yazılı olarak aktarılabiliyor. 

Çaresizlik edebiyatıyla isteklendirme ... Az gelişmişliğin yazgısı olan, bitmek tükenmek bilmeyen, “Başka çaremiz yok, fedakârlığı siz yapacaksınız, kazanırsak paylaşırız,” edebiyatı yapılabiliyor. Bugüne kadar paylaşım kısmının yapıldığı pek görülmedi zira tam paylaşım sırasında mutlaka bir pürüz veya acil alım en ön sırayı kapıyor.  

Çekerek isteklendirme ... Kimisi elinden kolundan bacağından çekince, bir şeye dâhil edince gayrete gelebiliyor. 

Çene çalarak isteklendirme ... Hiçbir şeyi değiştirmese bile karşı tarafın istim bırakma yoluyla rahatlaması sağlanabiliyor.

Değerlendirmeye katarak isteklendirme ... Çalışan, performansının onun katılımı ile birlikte değerlendirileceğini açık ve seçik biçimde öğrenince istemese de gayrete kapılabiliyor.