Sözcükler dünyası

Zaman zaman kullanılan dilin içinde bulunulan ortama uygun olması gerektiği konuşulur. Kahvede, kahve müdavimlerinin anlayacağı hafif kabadayı, mahalle ağzıyla, aristokrat düğününde mavi kanlıların anlayacağı monşer tabir edilen bir dilde konuşulması gerektiği söylenir. Piramitlerde kullanılan dilin kendine has özellikleri var.

Aşağıdaki sözcüklerin hangilerinin nezih bir piramitte kullanımını uygun bulursunuz?

Kenef, eşekbaşı, kıçına tekme atmak, kocakarı, pezevenk, memişhane, carcar, caf caflı, kırtıpil, hacıağa, kodaman, haspam, gebermek, gebertmek, elinin körü, defolmak, yarı buçuk, yangaboz, daniska, takım taklavat, fink atmak, dangalak, kaparozcu, haraza, havyar kesmek, kıtıpiyos, maval, madik, pinpon, zibidi, hergele, hödük, keriz, kokana, köftehor, lafazan, sallapati, nonoş, sürtük, müptezel, münafık…

Görünüşleri ve çağrıştırdıkları itibariyle bu sözcüklerden uzak durmak gerektiği düşünülebilir. Ancak Türk Dil Kurumuna göre bunların bazıları kaba konuşma, bazıları argo, bazıları hakaret için söylenen, diğerleri teklifsizce konuşmada kullanılan, bazıları da bu kategoriler dışında kalan masum sözcükler. 

Kaba konuşma... Ayakyolu, pis, berbat anlamına gelen kenef sözcüğü; yetkisi benimsenmeyen kimse, gücünü gerektiği gibi kullanamayan kimse anlamına gelen eşekbaşı sözcüğü; kovmak anlamına gelen kıçına tekme atmak sözcüğü; ihtiyar kadın anlamına gelen kocakarı sözcüğü; yolsuz birleşmelere aracılık eden kimse anlamına gelen pezevenk sözcükleri dilimizde kaba konuşma sözcükleri kategorisine giriyor.

Halk dili... Ayakyolu, apteshane anlamına gelen memişhane; geveze, yaygaracı anlamına gelen carcar; şatafatlı, gösterişli anlamın gelen caf caflı; değersiz bayağı, yarım yamalak anlamına gelen kırtıpil sözcükleri halk dili sözcükleri olarak kabul ediliyor.

Alaylı sözler... Şehirde gösterişlice para yiyen zengin taşralı kişi anlamına gelen hacıağa; ileri gelen, büyük para sahibi kimse anlamına gelen kodaman, kız ve kadınlar için kullanılan küfür kılığı içinde okşamalık söylenen bir sözcük olan haspam, alay yoluyla söylenen sözcükler kapsamında yer alıyor.

Hakaret edici... Ölmek anlamına gelen gebermek; öldürmek anlamına gelen gebertmek; bıktırıcı ve usandırıcı konuşanlara söylenen elinin körü; savuşmak; çekip gitmek anlamına gelen defolmak sözcükleri hakaret yoluyla söylenen sözcükler olarak sınıflandırılıyor.

Teklifsiz... Pek az, önemsiz miktarda anlamına gelen yarı buçuk; eğri büğrü çarpık anlamına gelen yangaboz; dilimize Almancadan ithal en iyi anlamına gelen daniska; takım ve takıntıları anlamına gelen taklavat; keyfine göre gezip eğlenmek anlamına gelen fink atmak; akılsız, düşüncesiz anlamına gelen dangalak sözcükleri teklifsizce yani içli-dışlı konuşma sözcükleri olarak kabul ediliyor.

Argo... Yolsuz veya zorla şunun bunun malını ele geçiren kimse anlamına gelen kaparozcu; ağız kavgası emek olan haraza; vaktini boşa geçirmek anlamına gelen havyar kesmek; değersiz, bayağı, kötü, derme çatma anlamına gelen kıtıpiyos; yalan uydurma anlamına gelen maval, dolap çevirmek, hile yapmak anlamına gelen madik; ihtiyarlıktan çökmüş anlamına gelen pinpon ise argo sözcükler sayılıyor.

Argo, bir meslek grubu arasında kullanılan özel sözler anlamına geliyor. Mecazi kullanımda ise argo sözcüğü, serserilerin (yani işi gücü olmayıp, orada burada dolaşan şüpheli kimselerin) ve bunlardan alarak külhanbeylerin (yani kendilerine özgü giyinmiş ve konuşma tarzları olan delikanlı–çocukluk çağından çıkmış genç ve gürbüz kimse–takımından olanların) kullandığı sözcük ve deyimler, anlamını taşıyor.  

Mecaz, bir ilgi veya benzetme sonucu bir sözcüğün gerçek anlamından başka çağrıştırdığı anlamda kullanılması. İşte sihir, argo, halk dili, teklifsizce söylenen, velhasıl neredeyse her sözcüğü mecazi anlamda kullanma becerisinin çok geliştiği bir topluluk olmamızda yatıyor.

Sakıncasızlar... Gülünç olacak derecede kısa ve dar elbise giyen, delice hareket eden kimse anlamına gelen zibidi; Farsçadan alıntı bineğe veya yük taşımaya alıştırılmamış at veya eşek sürüsü, terbiyesiz, görgüsüz kimse anlamına gelen hergele; görgüsü ve anlayışı olmayan anlamına gelen hödük; çirkef lağımı anlamına gelen keriz; eskiden Hıristiyan kadınlarına verilen ad olan kokana; köfte yiyicisi anlamına gelen köftehor; geveze anlamına gelen lafazan; düşüncesizce ve saygısızca her işe dalan anlamına gelen sallapati; küçük çocuklara okşamalık olarak söylenen nonoş; evinde oturmayıp maksatsız ve fazla dolaşan kadın anlamına gelen sürtük; orta malı, ortaya düşmüş anlamına gelen müptezel; arabozan anlamına gelen münafık sözcükleri eğer mecazi anlamda kullanılmıyorsa dilimizde herhangi bir sakıncalı sözcük kategorisinde yer almıyor.

Diyorum ki – ”Argo kullanılıyor,” diye hep birlikte şikâyet edeceğimize, hem öğretmenler, hocalar, siyasiler, devlet büyükleri, bürokratlar, yazarlar, iş adamları, hem de görsel medya mensupları dilimize eşek arısı sokturma yarışında biraz daha ihtimam gösterseler bu dille dellenme işinin altından başarı ile kalkabileceğiz.