Antep’te hamam gelenek ve görenekleri (7)

 *GÜVEY HAMAMI

Güvey hamamına yalnız güveyin arkadaşları ve oğlan evinin erkek davetlileri gider. Oğlanın amcası, babası ve büyükleri damat hamamına gitmezler. Hamamda davetliler arasında iyi köfte yapan biri tarafından çiğ köfte yoğrulup rakı içilir. Bu arada beraberlerinde getirdikleri paralı çalgıcıların veya oğlanın arkadaşlarının çaldığı havalarla damada yerel oyunlar oynatılır. Bu arada sesi güzel olanlar mahalli türküler veya uzun hava söylerler:

Karşı dağda kara çadır ordu var                                Vatan için ben bu dağda gezerim

Her yiğidin yüreğinde derdi var                                Türklük için bu canı feda ederim

Kellenin kefi geldi

Güvenin keyfi geldi

Gibi dizelerle başlayan maşallahlar çağrılır.

Gece yarısından sonra yıkanılır, bu arada oğlana gusül abdesti aldırtıp giyinirler. Evlere dağılmadan önce hamamın dış sofrasında yeniden yenilip içilir.

Bir başka görüşe göre: Damadın gusül hamamına gitmesi şart. Gerdek gecesinin sabahı erkenden sağdıçlar tarafından hamama getirilirdi.

NEVSE* HAMAMI: Ailenin gelini doğum yapıp, bebek dünyaya geldikten 40 gün sonra, Kırk Hamamı denilen bir eylence düzenlenirdi. Hamam davetine daha çok yakın akrabalar davet edilirdi. Hamamın tamamı o gün için dipten kapıya tutulurdu.  Hamama, misafirlere ikram edilmek üzere baklava, kebap gibi özel yiyecekler gönderilirdi. Hamamda misafirlerin hoşuna gidecek eğlenceler düzenlenirdi. Bebek, yaygın adette, nevse hamamına kadar banyo yaptırılmazdı. O nedenle nevse hamamı sırasında tuzlanırdı.  Nevse olan hanıma daha önceden özel karışımla  hazırlanan ve nevse emi denilen bir nevi merhem  tüm vücuduna sürülürdü. Bu baharat karışımı yeni doğum yapan hanıma ısı verir ve üşütmesini engellerdi. Bu karışım sürüldükten sonra, nevse kazan önü ya da külhan önü denilen yere 30 dakika oturtulup, üzerindeki nevse emiyle kalırdı. Bu kısmın çok sıcak olduğunu da gözardı etmemek gerek. Bir taraftan nevse eminin verdiği sıcaklık, diğer taraftan ortamın sıcak olması, nevsenin Antep deyimiyle “yüreğinin yanmasına” neden olur ve ona mevsimine göre yüreğini soğutacak yiyecekler ikram edilirdi. Mevsim kış ise, yazdan saklanmış karpuz en büyük ikramlardan birisi olurdu. Eğer doğan bebek erkek ise, kutlamalar daha coşkulu olurdu. Ve önemli bir tarih olan kırk hamamı yıllarca unutulmaz, herkes bu anıyı hatırlardı. Kazan önünde bazen farklı insanlar da tedavi amacı ile oturabiliyordu.

Adak hamamı: Şıh Hamamı adak konusunda en önemli hamamıydı. Şıh hamamının özel bölümlerine adak mumları yakılırdı.

Şirket hamamı: Daha çok Ermeniler arasında yaygın bir gelenekti. Bu şekilde o günki hamam parasını birkaç aile paylaşır ve yalnız onlar giderlerdi, diğer insanlar alınmazdı. Şirket hamamına katılacak insanlar giriş ücretini iki misli öderlerdi. Böylece, kavgasız gürültüsüz bir hamam yaparlardı.

Bu tür hamam kiralamaya Antep’teki Müslüman kesim, “hamamı kapısından tutmak” derlerdi.

DAMAT VE ESNAF HAMAMI

Erkeklerde de genellikle askere gitmeden, evlenmeden önce kız hamamı gibi damat hamamı olurdu. Damat arkadaşlarıyla gelir yıkanır, ondan sonra, bir iki gün sonra tekrar arkadaşlarıyla gelirdi. Gelin gibi kırk gün sonra gelmezdi. Bunun dışında erkekler kalabalık şekilde biraraya gelir, çiğ köfte partisi vermek için hamama giderlerdi. Özellikle aynı çarşı içerisindeki esnaf, farklı işler de yapsa bir araya gelirlerdi. İçlerinden bir tanesi veya daha fazlası önce girer yıkanır, keselenir çıkardı. Hamam işlemini tamamlayan kesim, elleri temiz olduğu için çiğ köftenin hazırlıklarını yapardı. Her şeyi hazırladıktan sonra içeri girer, bir su daha  dökünürdü.  Bu arada içerdekilerin hepsi çıkar ve dışarda sofrada çiğ köfteler yenilir, türküler, şarkılar söylenirdi. İçki içen de olurdu. Aslında yasaktı, ama göz yumulurdu! Bakır tasta içtikleri için karışılmazdı!. Tabii bunu yapanlar da Antep’in zengin kişileriydi. İyi  bahşiş bırakırlardı. Genellikle hamamı tamamen kapatırlardı. Çok müşteri alınmazcı. Hamamda böyle özel geceler düzenlenirdi.

Hamamda  kadınlar yanlarında 5-6 tane çocuk getirdikleri için kurnalara sığmazlardı. O nedenle kurnaların önüne perde örtülürdü. Erkek hamamlarında böyle bir adet yoktu.  Erkek çocuklar 7 yaşına kadar annesiyle hamama gelirdi. Erkek çocuk biraz iri veya büyükse “oğlum babanı da getir” derlerdi. Bu laflar edilince artık o çocuklar bir daha sefere getirilmezdi. O yaştaki çocuklar hamama, babalarıyla gece gelirlerdi.

DOST HAMAMI – Salim Erdem anlatıyor:

Bütün bunların dışında kadınlar arasında bir de dost hamamı olurdu. Bu sadece bizim, Tutlu hamamda  olurdu. Dost tutmak, biliyorsunuz evlilik dışı ilişki demektir... Evli bir adam, genelevden veya pavyondan birine aşık olur. Dost tutar, onun bütün masraflarını karşılar. Kadın çalışmaya devam eder, ama adama da gelince çok hürmet eder. Kadınlar, dostlarını belli bir zamandan sonra ilişkilerini topluma açıklamaları için zorlarlar. Yani, artık bunu da insan yerine koy, bu da belli bir törenden geçsin diye, topluca hamama gelirlerdi. Bu törenin ismi bir dost hamamıydı. Dost tutulan kadın sanki gelinmiş gibi muamele yapılırdı, işte kebabçıdan yemek gelir, adam sürekli dışardan lahmacun, börek, şu bu, mevsimine göre patlıcan kebabı gönderir. Onunla olan gayri resmi ilişkisi meşrulaşmış gibi olur. Dolayısiyle adam kadının bir nevi sahibi olur. Buna da dost hamamı derlerdi. Ama diğer hamamlara bu kadınlar gitmediği için birçok hamamcı bunu bilmezlerdi. Adamın nikahlı karısı yapılan töreni dışardan duyardı. Dost tutulan kadın da dostunun karısını bilmezdi. Dost tutan adamın karısı çok üzgün ve bitkin bir şekilde anneme gelir, yalvararak:  “hamamcı gözünü seveyim, şu muskayı acık ıslattık, gaymelere söyle şu suyla dost tuttuğu kadını yıkasın da,  benim kocamdan soğusun”. Veyahut, “şu muskayı acık bunun cebine koyun da vazgeçsin” derlerdi. Annem de hep onlara şu öğüdü verirdi: “Bacım git, kocana sahip ol. Kocan neden hoşlanıyorsa biraz onları yapmaya çalış. Bu kadın nasıl davranıyorsa sen de öyle davran. Demek senden birşey bulamıyor ki bu yola sapmış” diye ona da nasihat ederdi. “Böyle şeylere inanmayın, muskayla koca dönmez” mealinde sözler söyleyip, adamın karısını kafasını kullanmaya ikna ederdi.

Hamamda kız beğenme: Hamamda kız beğenme: Aile, oğluna kız arıyorsa bunu genelde hamacıdan sorar ve onun önerisini dikkate alırdı. Hamamcının, kızın davranışlarından tutun, ailesinin maddi durumu, kızın güzelliği veya vücudundaki kusurlara kadar her türlü konuda geniş bilgisi vardır. Kız beğenildikten sonra da evlenme gerçekleşmeden evvel hamama götürülürdü. Vücudunda bir kusuru var mı yok mu incelenirdi. Ancak, bu olay bir kutlama, bir şenlik şeklinde yapılırdı.

Abdülkadir Hamamcıoğlu, kendisi gibi hamamcı olan annesinin evlenmeye aday kızların nefeslerinin kokup kokmadığını kontrol ettiğini söyledi. Bayan Hamamcıoğlu kızın üzerine su atıp, onu ürkütüp, çığlık attığı sırada yanına yaklaşıp, ağzını kokluyormuş. Daha sonra da ağız kokusu konusunda damat adayına bilgi veriyormuş.

*Nevse: Yerel dilde lohusa