ANNEMİN BEYAZ CEKETİ

Her 21 Mart’ta Nevruz günü geldiğinde anneciğim dantel gibi triko olan beyaz ceketini giyer evimizin hemen yakınındaki Alleben deresine giderdi. Bazı yıllar 21 Mart gününde Alleben çamurlu akardı, bazı seneler ise su az olsa da berrak olurdu. Annem derenin suyunun berrak olmasına pek sevinirdi. Belediyecilik geliştikçe sırf o gün için Alleben deresinin suyunun akıtıltığını da bilirim.

Çoğu kişi gibi annem hiçbir zaman Alleben suyuna üstüne dilek yazılmış kağıt parçası atmadı. Dileklerini sözel olarak söyler, beyaz giymesinin nedenini ise doğanın uyandığı bu günde çevreye huzur, bereket ve barış gelmesini arzulamak olarak izah ederdi.

Bazen de 21 Mart’ta, babamın zaman zaman anneme takılmak amacı ile halk ağzında darbı mesel olmuş bir sözü söyleyip, beraberce güldüklerini hatırlıyorum:  Eşkiyanın düşkünü, beyaz giyer kış günü. (Ömer Asım Bey’in kitabına baktım, kışın beyaz veya açık renk elbise giyenlerle eğlenmek için söylenirmiş.)

Ben çocukken ev hanımlarının kabul günleri olurdu. Her ayın 4’ü filan gibi olabileceği gibi, ikinci perşembeyi kendinize kabul günü olarak alabilirdiniz. Sanırım, babaannem sağ iken kabul günü 4 ve 24’müş, daha sonra annem onu sadece ayın 4’ü yapmış. Görüştüğü kişi sayısı çok olanlar ayda iki gün alırdı. Yazıyı yazarken hafızamı zorladım ama, ayın 1 ve 21’i kimin kabulü idi bir türlü hatırlayamadım. Zira annem, beyaz ceketini giydikten sonra, önce Alleben’e gider gezinir, sonra kabul günü ayın 21’i olan birilerinin kabulüne giderdi. Netice olarak gecenin gündüze eşit olduğu, toprağın, suyun ve hatta havanın uyanarak baharı getirdiği 21 Mart’ı pek bir mutlu kutlardı. Kabul gününüz Pazar gününe isabet ederse, kabulünüzü Pazartesi günü yapardınız.

İnternette arama yaptığımda Anadolu’nun bir çok yerleşiminde 21 Mart’ta, özellikle kadınların mutlaka beyaz giydiklerini ve bu rengi ebedi mutluluk, sevinç, yeniden yaşam anlamı olduğu için ve yeni yıl mutlu geçsin diye tercih ettiklerini okudum. Ayrıca yiyecekler de beyaz… süt, yumurta, pirinç pilavı, tuz gibi… Diyarbakır’da yumurta piyazına nergisleme derler, nergislemenin de baharın bugününe pek uyduğu bir gerçektir.

Gece ile gündüzün eşit olduğu, güneş ışınlarının ekvatora dik, kutuplara eşit uzunlunlukta ulaştığı, astronomik olarak kuzey yarımkürede ilkbaharın başladığı 21 Mart’ın izlerini Mezopotamya’da da bulmak mümkün. Hatta, 21 Mart yeni yılın başlangıcı sayılırken, Nisan ayı da yeni yılın ilk ayı olarak kabul ediliyor.

Kırsal alanda kırlangıçların, leyleklerin gelişlerini izlemek daha kolay ve zevkli. Bazı yerleşim yerlerinde baharla gelen kuşların yuva yapabilmeleri için ağaçlara boş kabak, küçük yuva gibi şeyler asılırken, yiyecek de konurdu. Nitekim Arsuzlu Mustafa Bekçi de bu amaçla kabakları küçük kuşların girebileceği şekilde kesip dallara asmıştı. Kuşlar beğenmiş olmalı ki hemen hemen bütün kabakların içine yuva yapmışlardı.

21 Mart Nevruz bayramında yöresel olarak çeşitli yiyecekler de tüketilir. Tunceli’de çocuklara leblebi, şeker, kuru üzüm, kuru dut dağıtılır; çobanlara da hediyeler verilir.

Giresun’da Nevruz kutlamaları öncesinde, mahalli bir yemek olan ısırgan ve poaça pişirilir. Ayrıca baş harfi “S”ile başlayan soğan, sarımsak, simit, sırgan, sakarca (çiğdem) gibi yiyeceklerden, yedi çift, bir tek yemek geleneği de vardır.

Sivas’ın Kangal ilçesi Alacahan nahiyesinde Nevruz dolayısıyla Fadımana Bekmezi adıyla pekmez yapılır. Ayrıca yumurta kaynatılır, omaç yapılır, ağuz hazırlanır, katmer ve çörek yapılır. Bu yiyecekler alınarak kırlara çıkılır. Orada oğlaklar kesilir. Yeni çıkan emicek, sormuk, navruz, çiğdem, narpız, soğanak gibi ot ve çiçekler toplanarak bunlardan yemek yapılır. Erkekler, yer elmasına benzeyen koskuç, sümbül ve lale de toplarlardı.

Sivas’ta Nevruz bayramı, eski yıllarda kadınlar tarafından kutlanan bir bayramdı. O gün ev halkı mümkün olduğu kadar beyaz elbiseler giymeye çalışırdı. Beyaz entari, beyaz hırka, beyaz örtü, beyaz çorap, beyaz mendil… Yine yiyecekler de beyaz renklerden seçilirdi. Süt, peynir, yoğurt, yumurta, ekmek gibi…

Kısacası, Anadolu’da özellikle kadınlar kırlara çıkarlar, oyunlar oynarlar. Özel yiyecekler hazırlayıp kırlarda onları yerler. Evlerini temizlerler, beyaz giyerler. Bazı yörelerde ateş yakılır, ateşin üzerinden atlarlar. Kimileri beyaz giyip mezarlığa gider, yakınlarını ziyaret eder. Bazı kişiler bolluk ve bereket gelmesi için çeşitli ritüeller takip eder. Kimisi de sağlık ve mutluluğun devam edebilmesi için dilek tutarlar.

Gördüğünüz fotoğrafların hepsini bir kaç gün içerisinde çektim. Doğa uyandı, neredeyse her gün yürüyüşüm sırasında bana yeni bir çiçek gösteriyor. Arsuz’dan bir de sofra fotoğrafı koydum. Bildiğiniz yağlı köfte yaptılar bana Döne ve Fatma. Yanında kavrulmuş soğanın olduğu, biber salçalı, kimyonlu bir de sos getirdiler. Olağanüstü lezzetliydi desem, abartmam herhalde.