MÜBADELE YILLARINDA TERKEDİLMİŞ BİR RUM KÖYÜ: SAZAK

İnsanların istekleri dışında yaşadıkları yerini ve yurdunu terk etmesi hep hüzünlü olmuştur. Bu hüzün acıları, ölümleri ve özlemleri hep içinde taşımıştır. 2000 yıl önce Yunan filozofun dediği gibi, “İnsanın anavatanı, çocukluğudur.” İşte bu nedenle yerini yurdunu terk etmiş insanların yaşadığı yerleri hep merak ederim. Bu merak ettiğim yerlerden biri de, İzmir’in Karaburun ilçesine bağlı Sazak Köyü’dür.

Hafta sonu ile birleşen 23 Nisan tatilini –günü birlikte olsa- değerlendirmek için yola çıktım. Hedefim Sazak Köyü idi.
Sazak Köyü, İzmir – Karaburun yarımadasının batısında, Sakız Adası’nın karşısında yer alan eski ve terkedilmiş bir Rum yerleşimi. 1923’de Yunanistan ile Türkiye arasındaki mübadele anlaşmasıyla bölgede yaşayan Rumlar Sakız Adası’na göç edince köy tamamen boşalmış. Göç sırasında köy sakinleri tarafından geride bırakılan (evde günlük kullanılan ev eşyaları, kapı, pencere, çatıdaki kiremitler ve bahçe çitleri dahil) her şey talan edilmiş ve yağmalanmış.

Köyle ilgili hemen hemen bütün yazılarda bu ve benzeri bilgilere yer veriliyordu. Kaç insanın çocukluğu talan edilmişti, kaç çocuğun anayurdu yağmalanmıştı.
“ 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi Anlaşması
Türk ve Yunan nüfus mübadedelesi ile ilgili sözleşmeler
Lozan-İsviçre\'de 30 OCAK 1923 TARİHİNDE İMZALANMIŞTIR

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HÜKÜMETİ İLE YUNAN HÜKÜMETİ, aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır:

MADDE: 1 Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklarıyla, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının, 1 Mayıs 1923 tarihinden başlayarak, zorunlu mübadelesine (exchange obligatoire) girişilecektir.

Bu kimselerden hiç biri, Türk Hükümetinin izni olmadıkça Türkiye’ye, ya da Yunan Hükümetinin izni olmadıkça Yunanistan’a dönerek orada yerleşemeyecektir…”

2010 yılında “Sazak’ın Dikenleri” belgeselini hazırlayan yazar Yazar Gökhan Akçura köyle ilgili olarak “Zamanında bağlarında lezzetli şaraplar ve pekmezler üretmek için razaki üzümleri yetiştiren bu köyün ve çevre köylerin Rum sakinleri, aslında en az geride kalanlar kadar bu toprakların sahibi olsalar da, İzmir'i işgal eden Yunan ordusuyla bir sayıldılar, Karaburun koylarından denize dökülüp, öldürülüp, sürüldüler; arkalarından köyleri talan edildi. O günden bu yana, yani tam 93 yıldır, yer aldığı sarp yamaçta, güçlü rüzğarlara, Midilli ve Sakız adalarına yüzü dönük, hala ayakta kalan taş evleri ve eşsiz siluetiyle ıssız, yalnız ve korumasız bekler Sazak..." diye düşüncelerini ifade etmektedir.

Sazak Köyü’de tıpkı Çanakkale’nin Gökçeada ilçesine bağlı Dereköy - Kaleköy ve Muğla’nın Fethiye ilçesine bağlı Kayaköy gibi mübadele yıllarından kalan sessizlik içinde hayalet köye dönmüş durumda. Hemen hepsi aynı durumdaydı. Hepsini tek tek görmüştüm.

Anadolu toprakları ne acılar gördü ve gördüğü bütün acılar dilsizdi. Bunlardan herhangi bir olan Sazak Köyü’nün hüzünlü öyküsünde soluklanmak, baş döndürücü manzarasında ve tarihi dokusundan etkilenmemek olası değil.

Bütün bunlara karşın bölgede ve köyün etrafında onlarca rüzgar türbinleri yapılmış. Bu türbinlerinden bazılarının yolu köyün yanından geçmektedir. Ayrıca bölgede kontrol yapan jandarma görevlileriyle yaptığım sohbette “define arayıcılarının köyü delik deşik ettiği” ifade edilmektedir. Köye ulaşım hakkında herhangi bir yön levhasını herhangi bir yerde görmek mümkün değildir. Ulaşım ile ilgili yol sorduğumuz kimi köylülerde bilgi vermemiş ve yardımcı olmak yerine aşağılayıcı dil kullanmışlardır. ”Bizim burada böyle bir köy yok”, “O köy gavur köyü görüp de ne yapacaksınız” gibi. Köyün zorunlu göçünden bu yana sessizliği düşünüldüğünde, bölgede yaşanan hareketlilik köyün tümden yok oluşuna neden olabilir mi?, diye düşünmeden edemiyor insan.

Eğer yolunuz düşerse (düşmese de düşürün); dağlara, denize, doğaya ve en önemlisi geçmişte yaşanan acılara yakın olun.
Sazak Köyü’ne Nasıl Gidilir?

İzmir- Çeşme Otoyolu’nda, Urla’dan sonra Zeytinler çıkışında, eski İzmir –Çeşme yolunda devam edliyor. Nohutalan Köyü’nden sonra Germinyan Köyü, Ildır Köyü, Karareis, Küçükbakçe Bucağı, Salman Köyü, Parlak Köyü’nü geçtikten 1 km sonra sol tarafta rüzgar türbinleriyle birlikte görünmektedir. Rüzgar türbinlerine giden yolu takip ederek köyün yanına kadar gidebilirsiniz.

Bölgede geniş bir alanda, köylerin nüfusu az ve yerleşim alanları küçük. Köyler arası ulaşım imkanları sınırlı. Köyler denizden yükseğe ve uzak bölgelere kurulmuş. Bu bölgeyi keşfetmek isteyenler özel araçla yola çıkmayı unutmamaları gerekir. Yol hız yapmaya müsait olmayıp oldukça virajlıdır.