Yahudilerin Yok Olan Tarihsel Mirası: Kortejo Evleri (3)

Kortejolar’ın ortak özellikleri; Bir ana kapıdan içeriye girilen, genellikle iki katlı yapılardan oluşuyor. Geniş bir avluda tulumbası, mutfağı, banyosu ve tuvaletinin ortak kullanıldığı, alt ve üst katlarda birer odası olan, her odasında bir ailenin yaşadığı, odaların dışarıya açılan penceresi olmayan bir “komün” evidir. Avlunun ortasında limon ağacı bulunuyor. Ana kapı kapandığında, ailelerin dış dünya ile ilişkileri kesiliyor. Akşamları ve hafta sonları aileler dış dünyanın tehlikelerinden uzak, dayanışma içinde ortak bir yaşam sürüyorlar.

“Yahudilerin İspanya’dan gelişlerinden beri bir Getto içinde kendilerini emniyete alma, kalın duvarlar içinde yaşama gelenekleri var. Kendilerini mecbur hissediyorlar, kapıları gece belli saatte kapanır, anahtarlar odacı başındadır, herhangi ani bir olay, hastalık gibi, doğum gibi, olursa odabaşı gelip kapıyı açardı. Yani kendilerini emniyete almak için kurulmuş yerler bunlar. Ancak günlük geçinen fakir Yahudilerin oturduğu yerlerdi buralar. İzmir’den büyük göç oldu ama işi, malı mülkü, ticareti zengin olan Yahudilerin hiçbiri gitmedi. Erkekleri günübirlik işlerde çalışırlardı, hanımları evlere günlük çamaşır ve temizlik işlerine giderlerdi.” (“Kortejolarda hayat”, Radikal 2, 08.11.2009)

“Seyyah Hans Barth, İzmir’de gördüğü Yahudihaneleri şöyle anlatır ( 1862-1928):  “İç içe girmiş harap evler sanki açık dolap çekmecesi gibi hiçbir örtüye gerek duyulmadan, gelen gecenin seyrine açık bırakılmış. Bu evlerin tek odalarında, daha doğrusu araba büyüklüğündeki alanlarda aileler yaşamlarını sürdürüyorlar.

Ev eşyaları gündüzleri bir köşede rulo yapılmış olarak duran, geceleri aile üyelerine yatak işlevi gören halıdan ibaret. Her şeye  rağmen yine de bazı hazineleri bağrında taşıyor bu getto.” (Gezginlerin gözüyle İzmir. İlhan Pınar)” (BEŞİKÇİ Orhan, İzmir Kortijoları (Yahudihane), Milliyet 28.01.2018

Manisa-Akhisar Oteli, Anafartalar Caddesi’nde yaklaşık 500 yıllık bir yapı ve günümüzde otel olarak hizmet veriyor. Otelin bir bölümü yenilenmiş olmasına rağmen var olan yapının kortejo mimarisini yansıttığı ifade ediliyor. Geniş avlulu bu kortejoda Yahudiler uzun yıllar yaşamlarına devam etmişlerdir. 2010 yılında Canan Altınbudak tarafından yapılan “Bir Avlu Bir Kent” belgeseli, otel ve otel sakinlerinin günlük yaşamlarını anlatıyor.

Mavi Kortejo, Anafartalar Caddesi’nde, Manisa Akhisar Otel’in biraz aşağısında Şifalı Lüx Hamamı kadınlar girişinin bulunduğu sokakta yer alıyor. Agora ile sırt sırta vermiş komşu gibi duruyor. Giriş kapısı ve duvarları mavidir. Binanın sahibi tarafından TARKEM’e satılmıştır. Kamu ve özel sektörün oluşturduğu çok ortaklı Tarihi Kemeraltı A.Ş. (TARKEM) 2012 yılında kurulmuştur. Adı geçen şirketle yaptığım telefon görüşmesinde, binanın restorasyonu bittiğinde sırt çantalı genç gezginler için hostel hizmeti vereceğini ifade etmişlerdir. Restorasyon çalışmalarının ne zaman başlayıp ne zaman bitirileceği konusunda ne bir tarih verilemiyor. Bu nedenle Mavi Kortejo’yu görmek mümkün olmuyor.

Paşayakov Kortejosu (Uzun Han Aile Evi- Cevahirci İş Hanı), Anafartalar Caddesi 1304 sokakta bulunan Paşayakov Kortejosu 1950’ye kadar Yahudilerin yaşam alanı, 1950-1990 arasında farklı illerden gelen ailelerin yaşadığı Uzun Han Aile Evi, 1990’lardan sonra tekstil atölyelerinin bulunduğu Cevahirci İş Hanı ve 3 ay öncede yıkılarak otopark haline getiriliyor.

Kortejoların kullanım amacı ve kullanıcıları değişse de, buralarda “değişmeyen tek şey yoksulluk”.  Dün yoksul Yahudiler, bugünde yoksul Kürtler ve Türkler ve günümüzde iç savaştan kaçan Suriyeli ve daha iyi bir yaşam umuduyla yeni dünyalar arayan Afrikalı göçmenler.

Daha düne kadar varlığını sürdüren kortejolar, bugün bakımsız ve pislik içinde kaderine terk edilmiştir. Çoğu yıkılmış, bir kısmı el değiştirmiş ve farklı amaçla kullanılıyor olsa da; dün yaşananlarda, yaşayanlarda bugün çoktan unutulmuş gibi. Yok olmaya ve unutulmaya karşı direnen bir şeyler yapılabilir mi? 

Yaklaşık 8-9 bin yıllık köklü bir tarihi geçmişinde birçok medeniyete ev sahipliği yapan İzmir’in bu tarihi semti Basmane’de, son 500 yıllık bir tarihini yansıtan bir “Kortejo Müzesi” neden olmasın?