Antep’te hamam gelenek ve görenekleri 1
17. YÜZYILDA ANTEP’TE 15 HAMAM VARDI
Yıllar evvel, okuduğum bir yazıdan yola çıkarak on seferde okuyacağınız Antep’te Hamam gelenek ve görenekleri araştırmaları hazırlamıştım. Kısmet, bu çok emek harcadığım çalışmamı ülkemin içerisinde olduğu Koronavirüs salgını sırasında yayınlamakmış. Yazımın içerisinde hem Anne, hem Baba tarafından kuzenim olan Tutlu Hamam’ın sahibi Sayın Salim Erdem’le yaptığım konuşmanın yanısıra, İki kapılı Hamam’ın sahibi Ömer Hıdıroğlu ile de bir görüşmeyi bulacaksınız. Teknik çok ilerlediği için yazı dizime son tuşu 8 Mart 2016 senesinde vurduğumu biliyorum. O nedenle, lütfen yerleri ve zamanı benim gibi, yıllar evveline göre düşünün. Gaziantep şehir olarak çok değişti, ben bu yazı dizisini hazırlarken Paşa hamamı hizmet veriyordu, halbuki bugün hamam müzesi olarak kullanılıyor… Mekan ve kavramlar çok hızlı değiştiği için yazı dizimi olduğu gibi original halinde bıraktım. İyi okumalar efendim!
Anadolu’nun birçok yerinde olduğu gibi Gaziantep’teki hamamların varlığı yüzyıllarca öncesine gitmektedir. Ve İlginçtir asırlar önce inşa edilen bu hamamlardan bazıları zaman zaman restore edilmek suretiyle halen kullanılmaktadır. Evliya Çelebi Seyahatnamesine[1]göre, 17. yüzyılda Antep şehri içinde 15 tane halka açık hamam bulunmaktadır. Seyahatnamade ismi geçen hamamlardan bir kısmı bugün aynı isimlerle anılmaktadır: Büyük Paşa, Naip, Tabak, Pazar, Şıh ve İki kapılı (Başaşer) Hamamları...
Yok olan hamamlar:
Eskiden var olan, ancak bugün yok olan hamamlardan bazıları; Mücelle Hamamı şimdi Büyük Otel’in bulunduğu yerde. Tuffâh[2] amamı bugün Kendirli Kilisesi ile Belediye Binasına inen köprülü Kavşağın tam altında[3]. yale Paşa (Küçük Paşa) Hamamı ise bugünkü Yeşil Su tabir edilen mekanın tam karşısında yer alan apartmanların yerinde bulunmaktaydılar. Sultan Hamamı Kalealtı semtinde Handaniye Camisi’nin güneyinde, Tutlu Hamam Eski Saray Caddesi’nde, Zincirli Bedesten’in yanında ve Nakıp Hamamı da bugünkü Ocak Pasajı’nın olduğu yerde idiler. Ayrıca, Şıh Hamamı, Tabak Hamamı, Küçükpazar Hamamı, Paşa Hamamı müze oldu.
Yeni bulunan hamam:
Gaziantep Kalesi üzerinde Dr. Rıfat Ergeç başkanlığında yapılan kazı çalışmaları sırasında Memluklüler’e ait olduğu saptanan bir hamam ortaya çıkarıldı. Cumhuriyetin 75. yılı şenlikleri içerisinde 25 Aralık 1998’de ziyarete açılan Gaziantep Kalesi üzerindeki bu hamamı gezmek mümkündür. Dr. Ergeç tarafından ortaya çıkarılan hamamın L şeklinde bir planı olduğu ve 13. veya 14. yüzyılda yapılmış olabileceğini belirtmiştir. Kazı çalışmaları halen devam etmektedir.
[1] aziantep Kültür Dergisi Aralık 1964 Cilt:7 s:271 sayılı dergide Cemil Cahit Güzelbey, Evliya Çelebi’den Gaziantep hamamları bölümünü alıntı yapmış.
[2]Tuffâh: Elma. Orada ki sokağın ismi de Tuffâh Hamam sokaktı uzun yıllar. Demek ki oralar elma ahçesiydi bir zamanlar.
[3]Bahsettiğim yere, 1938 de yeni yol yapılmış. O yıllarda bugün Milli Eğitim salonu olarak kullanılan Kendirli kilisesi çukurda değil, yol ile aynı seviyedeymiş. Ancak yol yapmak için zaman zaman doldurulduğundan hamam, bina olarak yolun tamamen altında kalmış. Yakın zamanda kanalizasyon için eşildiğinde ben hamamın taşlarını gayet net olarak görmüştüm.
çıkarılan hamamın L şeklinde bir planı olduğu ve 13. veya 14. yüzyılda yapılmış olabileceğini belirtmiştir. Kazı çalışmaları halen devam etmektedir.
Kasteller, soğuk su hamamları:
Hamamların yanısıra tek kişilik soğuk su banyolarının yer aldığı kasteller de[1] var Gaziantep’te. Pişirici, Kozluca, Kastelbaşı, Şeyh Fetullah Kasteli, İmam Gazali, Esenbek bunlardan bazıları. Bugün Pişirici etrafına yapılan kanalizasyon sistemi ile su baskınından kurtarılmış, restore edilerek turistik bir yer haline getirilmiş durumdadır. Ayrıca, Esenbek, Şeyh Fetullah kastellerini ziyaret etmek mümkündür. Kozluca ise restore edilmiş, ancak resmi olarak ziyarete açılmamıştır. Kasteller, aynı zamanda kentlerin su sarnıçları olarak da kullanılmıştır.
Hamamlar neden yerin altında yapıldı?
Hamamların ve kastellerin yerin altında yapılmasına neden, su kaynağının doğrudan hamama akışını sağlamak içindir. Hamama su, livas veya kiremit borularla getirilirdi. Yerin altında inşa edilmesinin ikinci nedeni ise, hamamın kışın soğuktan korunmasını sağlamak, yani izole etmek içindir. Üçüncü neden olarak, hamamın dam ve kubbesi yazın ellerine geçen herhangi bir yaş yakacağı kurutmak için kullanılır. Nitekim, Ömer Hıdıroğlu, iki kapılı hamamın tepesinde bir kapak olduğunu ve eskiden kurutulan yakacakları buradan aşağıdaki külhan kısmına kolaylıkla naklettiklerini söyledi. Sürecek
[1]Kastel: havuz, şadırvan anlamında Gaziantep yöresinde kullanılır. Derleme sözlüğü cilt VIII, s.2676 Luwi dilinde K(uwa)-Asta-la, Kutlu/güzel akarsucuk, derecik anlamında kullanılır.
Diğer bir anlamıda kale demek olan kastel, Anadolunun birçok yerinde köy, bucak gibi yerleşim yerleri veya dere ve ırmak isimleri olarak da kullanılmaktadır.
Türkiye’deki tarihsel adlar/Bilge Umar İnkilap Kitapevi, İstanbul 1993
Kastel, Karadeniz Ansiklopedik Sözlük/Özhan Ötürk/ Heyamola Yayınları kitabının II. Cilt, 637. Sayfasında Trabzon’un Maçka İlçesi, Larhan (Akarsu) köyünde Mahalle adı olarak verilmiştir. Aynı Mahalle’de 18. Yüzyıldan kalma 5.85 x 3.5 m ölçülerinde beşik tonoz örtülü bir şapel ve 500 m doğuda daha küçük bir başkası bulunmaktadır.
RSS