Osmanlı Döneminde Sağlıklı Yaşam İçin Kullanılan Bitkiler ve Alternatif Tedaviler (6)

“Hayat insanlar için bir gelişme, öğrenme sürecidir.”

İnsanın olumlu ve olumsuz yaşadıkları da bu sürecin bir parçasıdır. Hastalıklar da böyledir, insana deneyimler kazandırır. Bedenin ve ruhun ihtiyaçlarını kişi karşılayamaz ve davranışlarında aşırıya kaçar ise, beden zayıf düşer ve hastalanır.

Kişi sağlıklı kalmak için aşırıya kaçmadan denge kurmalıdır. Kendini maddi-manevi olumsuzluklardan uzak tutmalı, yoksa fiziki ya da psikolojik hastalıklar başlayabilir. Hastalıklarda tarih boyunca türlü tedavi yöntemleri uygulanmıştır. İlk olarak Selçuklu dönemindeki şifahanelerde ciddi anlamda tedavi yöntemleri geliştirilmiştir. Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesi, burada hastalara müzik ve telkinle tedavi uygulanmaktaydı. Osmanlılar Selçuklu döneminde uygulanan tedavi yöntemlerini geliştirip devam ettirmişlerdir. Şifahanesi bulunmayan şehirlere yeni şifahaneler inşa etmişler.

Tarihte Avrupa psikolojik hastaları büyücü olarak görüp işkence yapıp öldürürken, Osmanlılar hastaları kuş, su ve müzik sesleriyle tedavi etmişler, onlara şefkatli, güler yüzle yaklaşmışlardır. 1163’te Avrupa’da Papanın emriyle cerrahinin tıp ilimleri arasında okutulması yasaklanmış. Osmanlı Devleti’nde kurumlar vakıflar aracılığıyla kurulmuş. Bu sağlık kuruluşlarına maristan, dârüşşifâ, bimârhane, darüssıhha, darülâfiye, darüttıb, şifahane gibi isimler verilmiş.

Tarih boyunca insanların, ruhun niteliğini öğrenme uğraşları, psikolojik hastalıklara tesiri sebebiyle araştırılmaya değer görülen bir konu olmuş. Anadolu Kültüründe bulunan şifahanelerde macunlar, bitkiler, şerbetler, müzik, su, hacamat gibi yöntemler uygulanmış.

 Osmanlı’da hastalara verilen ilaçların bir kısmı macunlardan oluşmaktaydı. Macunlar çeşitli bitkiler, baharatlar ve şifalı otlarla hastanın şikayetlerine göre özel olarak hazırlanırdı. Bitkilerin dozuna çok dikkat edilirdi, bazı bitkilerin fazlası zararlıdır.

Macun haline getirilemeyecek bazı bitkiler sulandırılarak şerbet şeklinde veriliyordu.

Şifahaneler’de oluşturulan macunlardan bazıları:

 “Macun-ı Bah: Bu macuna Macun-u Hasene’de deniyor.

 Mide rahatsızlıklarına iyi gelir, bağırsak problemlerine ve uykusuzluğa giderir, şeker düşürücüdür, kalbi güçlendirir, baş ağrılarını giderir, iştah arttırır.

Kullanılan bitkiler; anason, karanfil, kereviz, kişniş, şalgam tohumu, uduhindi.

Macun-ı Bellud: Karamsarlığa iyi gelir, adet düzenler, unutkanlığı azaltır, bağırsak iltihabında kullanılır, cinsel problemi giderir, aşırı terlemeyi düzenler.

Kullanılan Bitkiler; bal, bellud, darülfülfül, zencefil, karanfil, tarçın, keten tohumu ve kişniş.

Macun-ı Mütevekkili: Kuluncu açar ve mide zayıflığı, şişkinlik, baş ağrısı ve romatizma ağrıları giderir,kanı sulandırır, tansiyonu ve kolesterolü düşürür, zihin yorgunluğuna iyi gelir, kusmayı önler, gut hastalığına faydalıdır.

Kullanılan bitkiler: badem, kereviz, kimyon, Hindistan cevizi, menekşe yağı, kakule, nezle otu, zencefil, bal.

Macun-ı Müferrih: Bu macun ferahlatıcı bir macundur. Hazmı kolaylaştırır, cildi güzelleştirir, kan dolaşımını düzenler, migren ve depresyon tedavilerinde kullanılır ve kişiyi rahatlatır.

Gut, geçmişte “zengin hastalığı” olarak bilinen, eklemde ani gelişen, ağrı, kızarıklık, şişlik ve hassasiyete neden olan bu hastalık, mikrobik olmayan bir eklem iltihabıdır.

Kullanılan bitkiler: Anason, badem, ceviz, at kuyruğu, Hindistan cevizi, ısırgan tohumu, karanfil, kebabiye, leblebi unu, salep, su zambağı, şehvet otu, tarçın, uduhindi, zerdeçal, bal.

Macun-ı Felasife: Balgam söktürücüdür, romatizma ve beş ağrısında kullanılır, zayıflatıcıdır, zihni açar, vücut direncini arttırır, sindirime yardım eder, ayrıca diş diplerini sağlamlaştırır.

Kullanılan bitkiler: Darıfülfül, Hindistan cevizi, loğusa otu, papatya, rezene, salep, tarçın, tere, zencefil, bal.

Macun-ı İbni Sina: Sabuncuoğlu Şerefeddin, Mücerreb Nağme adlı kitabında “Seçilen macunlar arasında bundan daha iyi bir macun yoktur”, demiş.

Ağız kokusunu giderir, balgamı keser, mide ekşimesi ve sancısında etkilidir, böbrek taşını eritir, sinirleri yatıştırır, uykusuzluğu giderir, migreni geçirir, basura faydalıdır, anne sütünü arttırır, bel ağrısını giderir.

Kullanılan bitkiler; bal, anason, havuç tohumu, dereotu tohumu, küçük Hindistan cevizi, karanfil, mastika, akır kahra, udu hindi, misk ve şeker bulunmaktadır.” Sürecek